پرچم دوزی چیست؟ ؛ آشنایی با تاریخچه و پارچه های مناسب پرچم دوزی

پرچم دوزی سرشار از اعتقادات مذهبی و عشق به اهل‌بیت علیهم‌السلام است. هنری منحصربه‌فرد که از ذوق و قریحه ایرانیان و اعتقادات پاک آن‌ها سرچشمه گرفته است. تلفیقی از خلاقیت، هنر و عشق به ائمه اطهار علیهم‌السلام که جذابیت‌های بسیاری دارد و بر اساس رنگ زمینه پرچم، در ایام جشن و ولادت و یا سوگواری این بزرگواران استفاده می‌شود.

هنر پرچم دوزی با کاربرد پارچه‌های مرغوب، نخ گلدوزی و چرخ‌های گلدوزی انجام می‌شود. البته انجام این هنر به‌صورت دست‌دوز نیز اماکن پذیر است. اگر شما هم علاقه دارید که این هنر را بیشتر بشناسید، در ادامه این مطلب از روچی همراه ما بمانید.

پرچم دوزی و هرآنچه در مورد آن باید بدانید

تاریخچه هنر پرچم دوزی

پرچم دوزی از سال 1370 در شهر مشهد رونق گرفته است و تا قبل از این تاریخ، طرح‌های روی پرچم‌های مذهبی حالتی ساده و ابتدایی داشتند. اما بعد از دهه 70 طرح‌ها با تغییرات محسوس روبرو شده و هنرمندان اهتمام بیشتری به این هنر نشان دادند.

درباره پیشینه این هنر باید گفت که حدود 150 سال پیش فردی به نام ایروانی در سفر به مکه و چین، چرخ گلدوزی را دید. این فرد به چرخ گلدوزی و کار با آن علاقه‌مند شد و چرخ را از چین خریده  و به تبریز می‌آورد و هنر گلدوزی و قلاب‌دوزی را آغاز می‌کند. بعد از سفری که آقای ایروانی به مشهد مقدس داشت، این هنر را به مشهد می‌برد و از همان‌جا هنر گلدوزی روی پرچم با استقبال هنرمندان مشهدی همراه می‌شود؛ به‌طوری که امروز می‌توان مشهد را مهد هنر پرچم دوزی ایران دانست.

بنا بر روایت‌های تاریخی نیز، هنر پرچم دوزی برای اولین بار در شهر مقدس مشهد و توسط هیئت‌های مذهبی انجام شده است. همچنین بعد از مدتی به سایر شهرها و استان‌های ایران انتقال یافته و با استقبال مردم معتقد و علاقه‌مند به خاندان پاک اهل‌بیت مواجه شده است.

پرچم دوزی دقیقا چیست؟

پرچم دوزی زیرمجموعه هنر گسترده و وسیع گلدوزی محسوب می‌شود. اما در عین حل به دلیل استفاده از طرح‌های خاص، منحصربه‌فرد و متمایز از سایر رشته‌های گلدوزی است. همچنین گلدوزی مذهبی در دو نوع جانماز دوزی و پرچم دوزی قابل تقسیم است.

هنر پرچم دوزی، هنر دوختن اسامی، روایات و عبارات قرانی روی پارچه‌های عزاداری است. البته با دوخت این اسامی در رنگ‌های شاد و روشن روی پارچه‌های با رنگ سبز و روشن، می‌توان از پرچم دوخته شده در اعیاد مذهبی مانند نیمه شعبان استفاده کرد.

هنر پرچم دوزی، هنر دوختن اسامی، روایات و عبارات قرانی روی پارچه‌های عزاداری است.

این هنر جذاب، تلفیقی از سه هنر خوشنویسی، گلدوزی و نقاشی است. این موضوع به‌خوبی نشان‌دهنده حساسیت و سخت بودن هنر پرچم دوزی است. دوخطه نویسی روی پرچم‌های مخمل با استفاده از لاک غلط‌گیر انجام می‌شود. همچنین برای پارچه‌های ساتن از خودکار  برای نوشتن خطوط استفاده می‌شود.

خوشنویسی روی پرچم با کاربرد 12 نوع خط مانند خط نستعلیق، نسخ، خطوط عربی و خط کوفی صورت می‌گیرد. همچنین علاوه بر خطاطی، هنر تذهیب نیز در قالب طرح‌های شمسه، لچک ترنج و… روی پارچه انجام می‌شود.

جالب است بدانید که در حال حاضر هنرمندان معدود و انگشت شماری در هنر مذهبی پرچم دوزی فعال هستند. همچنین همه آن‌ها به 12 خط مطرح برای ترسیم روی پرچم‌ها مسلط نیستند و نمی‌توانند دوخطه نویسی را به‌طور کامل و تمیز و اصولی انجام دهند. اما هنرمندانی که سال‌های طولانی در این زمینه فعال بودند، به‌عنوان استادکاران هنر پرچم دوزی ایران شناخته می‌شوند و وجودشان ارزشمند و گران‌قیمت است.

در حال حاضر استاد اسدالله قاجار به‌عنوان تنها هنرمند پرچم دور ایرانی شناخته می‌شود

در حال حاضر استاد اسدالله قاجار به‌عنوان تنها هنرمند پرچم دور ایرانی شناخته می‌شود که به‌طور کامل به 12 خط خوشنویسی مسلط است و می‌تواند تمامی این خطوط را به‌صورت دوخطه روی پرچم پیاده کند.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره پرچم‌دوزی و فعالیت‌های مشابه با آن، مطالب زیر را از دست ندهید:

• خامه دوزی چیست و چه کاربرد هایی دارد؟

• “آشنایی با هنر رودوزی، کاربردها و پارچه‌های مناسب آن“

• “تنبور دوزی چیست؟ راهنمای کامل وسایل، تکنیک‌ها و کاربردهای آن“

• “رگه دوزی چیست؟ 0 تا100 تکنیک رگه دوزی“

هنر پرچم دوزی چگونه انجام می‌شود؟

در حال حاضر این هنر بیشتر با استفاده از چرخ‌های گلدوزی مخصوص و در کارگاه‌های پرچم دوزی انجام می‌شود. برای این کار ابتدا طرح سفارشی مشتری توسط طراح خبره و باتجربه روی پارچه مخصوص پیاده می‌شود. بعد از آن هنرمندان خطوط طراحی شده را با نخ‌های رنگی و چرخ برقی گلدوزی می‌کنند.

خطوط ترسیم شده روی پارچه به‌صورت دوخطه و تذهیب انجام می‌شود. بعد از آن، داخل هر طرح با نخ دوخته شده و سایه بندی و برجسته‌دوزی‌ها انجام می‌شود. درنهایت و بعد از اتمام کار گلدوزی، یک لایی چسب با استفاده از اتو به پشت کار چسبانده می‌شود تا طرح روی آن را به‌خوبی حفظ کند. همچنین بعد از تمیزکاری و قیچی کردن نخ‌های اضافی، کار به اتمام رسیده و پرچم به مشتری تحویل داده می‌شود.

پارچه مناسب پرچم دوزی

پرچم دوزی هنری است که در آن گلدوزی با استفاده از نخ‌های گلدوزی محکم و قطور انجام می‌شود. همچنین انجام گلدوزی روی پارچه باید به بهترین شکل به نمایش گذاشته شود. به همین دلیل نیاز به پارچه‌ای با استحکام و زیبایی زیاد دارد تا در کنار گلدوزی مذهبی، زیبایی خود را به نمایش بگذارد. پارچه خوب و مرغوب در برجسته کردن این هنر نقش زیادی دارد و معمولا از دو نوع پارچه ساتن و مخمل برای پرچم دوزی استفاده می‌شود.

بزرگ‌ترین پرچم گلدوزی شده مذهبی

هنر پرچم دوزی در ابعاد و اندازه‌های مختلف توسط هنرمندان ایرانی انجام شده است؛ اما بزرگ‌ترین پرچم گلدوزی شده مذهبی، “رونخلی” شهر یزد است که در چهار تکه بزرگ و با استفاده از 5 توپ پارچه تولید شده است. علاوه بر آن، سنگین‌ترین و گران‌ترین کار گلدوزی پرچم، روی 4 هزار متر کتیبه و سفارش یکی از مساجد در کویت بوده که توسط هنرمندان ایرانی انجام شده است.

نویسنده : مرضیه سلگی